kor

sif.

1. Görmək qabiliyyətini itirmiş, gözü görməyən. Kor uşaq. Kor qoca. – Kor quşun yuvası öz-özünə düzələr. (Ata. sözü). Kor rəssam əlini oğlunun başına çəkərək gülümsədi. İ. Ə.. Kor etmək (eləmək) – gözlərini çıxartdırmaq. <Alı kişi:> bir paşanın sözü ilə məni kor elədin. «Koroğlu». Bir parasın Şah İsmayıl özü kor edibdir, bir parasın Şah Abbas özü, . . onlar məsrəfdən çıxıbdır, bir zada yaramazlar. M. F. A.. Kor olmaq – görmək qabiliyyətini itirmək. Bir azdan sonra Hacının bir gözü kor oldu. Ə. H.. <Qurbanqulunun> əvvələn, bir gözü çiçəkdən kor olmuşdu, ikinci də, burnu qəribə iri idi. . . T. Ş. S..

2. is. Kor adam. Korlar məktəbi. Korlar üçün əlifba. – Dullara və yetimlərə və şillərə və korlara ianət və himayət göstərilsin. M. F. A.. Dilənçilərin duaları, korların sızıltısı . . deyirdi ki, imperatorun konsulxanası açıqdır. M. S. O.. <Mehriban:> . . Korlar işığı, gözəlliyi necə duyurlarsa, mən də məhəbbəti eləcə hiss edirəm. İ. Ə.. // Zəif görən, gözü pis görən.

3. məc. Ətrafdakı hadisələri, işləri görməyən, dərk etməyən, başa düşməyən, hiss etməyən. <Cahan:> Bəs mənim gözlərim kordur?! Ü. H.. <Əbdül:> Mənim gözüm kor deyil. Ə. H.. <Südabə:> Gözəlliyə qarşı kordur gözlərin. H. C.. // məc. Küt, qanmaz, anlamaz, cahil. <Elxan:> Saxlan oyunlar oyuncağı, tapdanmış qul! Hədəfsiz kor kütlə! C. C.. Savadsız, elmsiz insan kordur. M. İ..

4. məc. Qatı, kəsif, bərk. Getdikcə ətraf dərələr kor dumanla doldu. S. R.. <Xan:> Bu kor qaranlıqda bu azğın seli keçmək olmayacaq, gərək dan ağarmasını gözləyək. M. Rz.. // məc. Aydın olmayan, bəlli olmayan, yaxşı seçilməyən; zəif. Kor işıq.

5. Qoşulduğu sözlərə pislik, məşumluq məfhumu verir: Kor tale. Kor qüvvələr. – Axı bunlar nədir ki, əlində kor fələyin; Kaş çiçəyi olaydın, eyvandakı dibçəyin. B. V..

6. məc. Çıxış yolu olmayan, ardı kəsik olan. Kor xətt. Kor küçə. Kor çay coğr. – heç bir hövzəyə tökülməyib yarıda quruyan çay. // Pəncərəsi olmayan, pəncərəsiz. Evin kor divarı.

7. Qaranlıqda, dumanlı havada yalnız cihazların köməyi ilə icra edilən. Kor uçuş. Təyyarənin kor enişi.

◊ Kor bağırsaq anat. – yoğun bağırsağın, soxulcanvari çıxıntısı olan hissəsi. Kor qalmaq – cəhalətdə qalmaq, maarif işığından məhrum olmaq, dünyadan xəbərsiz olmaq. <Rüstəm:> Mən kor qaldım, savadsız oldum. S. R.. Kor qoymaq – 1) dağıtmaq, xaraba qoymaq, heçə çıxarmaq, puç etmək. <Aslan bəy:> Sən mənim ətək-ətək tökdüyüm pulu, çəkdiyim zəhməti kor qoydun. A. Ş.. <Qızıl Arslan:> Eldənizin yurdunu kor qoydun, mənim belimi sındırdın. M. S. Ordubadi; 2) məc. cəhalətdə saxlamaq, gözünü bağlı qoymaq, maarif işığından məhrum etmək. Köhnə zamanın üzü qara olsun, yaxşıca kor qoydu babanı. M. C.. Kor quruş (qəpik) – bir qəpik də olsa. <Pərzad> həm Əlidən oldu, həm də Vəlidən: kəbindən bir kor quruş gəlmədi. M. C.. Kor düyün – 1) açılması çətin olan düyün; 2) məc. həlli çətin olan məsələ. Kor etmək – heç etmək, yox etmək, puça çıxarmaq. Sözüm bəyənilib, işim saz olub; Sən Allah, siftəmi kor eyləməynən. A. Ə.. Kor ilan zool. – cücülərlə bəslənən ilanabənzər sürünən heyvan. Kor yapalaq – 1) bayquş; 2) məc. məşumluq, nəhslik simvolu kimi işlənir. Gözünün üstündə Buxara papaq; Əntərə bənzəyir o kor yapalaq. S. V.. Bu olan iş deyil, o kor yapalaq; Məni pəncəsindən buraxmaz ki, sağ. M. R.. Kor olmaq – gözü tutulmaq, suyu kəsilmək. Bulağın gözü kor olubdur. Kor olsun! – qarğış, nifrət məqamında işlənir. Dam üstədir damımız; Qoşadır eyvanımız; Sən ordan bax, mən burdan; Kor olsun düşmanımız. (Mahnı). <Pəri:> Laçınım, kor olsun Pərin, mən sənin başına bəla gətirdim. Ə. M.. Kor öküz kimi – heç bir iş görməyən, fəaliyyətsiz. <Bayraməli bəy:> . . Rəsul ağa, sən heç zəhmət çəkib yerindən tərpənmə, necə ki, yatmısan elə də kor öküz kimi yat. . N. V.. Kor siçan zool. – yer altında yaşayan gəmirici; köstəbək. Kor tutduğun(u) buraxmaz – tərs, inadkar, yekəbaş adam haqqında. Kor höcət – tərs, inadcıl, höcət adam haqqında. Heç kəsi bəyənmir, özü də ki, kor höcətin lap böyüyüdür. M. Süleymanov. Kor çiban – başı olmayan, gözsüz çiban. Kor şeytan – guya insanlara pislik gətirən mövhumi qüvvə. . . Şeytandan murad həmin kor şeytandır ki, taskülahından zınqırov asılıb. C. M.. Adamlar həmişə bir fəlakətə, uğursuzluğa düçar olanda kor şeytandan görərdilər. M. C.. Kor şeytan deyir ki. . . , kor şeytan nə deyir. . . – bax dəli şeytan deyir. . . («dəli»də). Yurdu kor olmaq (qalmaq) – öləndən sonra nəsli qalmamaq, yurduna sahib duran övladı qalmamaq. <Şiraslan> Əmiraslan babasına hiss etdirmək istəyirdi ki, onun yurdu kor deyildir. S. R.. <Hacı:> Mən elə-belə adam deyiləm ki, yurdum kor qalsın, sabah başımı yerə qoyandan sonra var-dövlətimin başına qarğa-quzğun yığışsın. M. C.. Lənət sənə, kor şeytan! – bax lənət.